Celem postępowania restrukturyzacyjnego jest pomoc dłużnikowi w uniknięciu upadłości i umożliwienie mu zawarcia układu z wierzycielami, który będzie określał zasady spłaty zaległych zobowiązań. W momencie otwarcia postepowania dłużnik musi znajdować się w stanie niewypłacalności, albo być tym realnie zagrożony. Niewypłacalność oznacza z kolei stan, w którym dłużnik nie ma możliwości regulowania swoich wymagalnych zobowiązań. Dlatego warunkiem skutecznej restrukturyzacji jest ochrona dłużnika przed wierzycielami. Sama ochrona przed egzekucją to jednak za mało, aby zapewnić dłużnikowi stabilizację niezbędną do skutecznej restrukturyzacji. Dlatego ważnym elementem ochrony dłużnika w restrukturyzacji jest zakaz wypowiadania mu umów, które mają istotne znaczenie dla prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Ochrona przed wypowiadaniem umów obowiązuje w tej samej postaci we wszystkich rodzajach postępowań restrukturyzacyjnych.
Wymagana zgoda rady wierzycieli lub sędziego komisarza
Prawo restrukturyzacyjne nie wprowadza bezwzględnego zakazu wypowiadania umów, lecz uzależnia ich skuteczność od wyrażenia zgody przez radę wierzycieli (jeżeli została ustanowiona) lub sędziego komisarza (jeżeli nie ustanowiono rady wierzcieli). Przepisy nie określają przy tym kryteriów, którymi winna kierować się rada wierzycieli lub sędzia komisarz przy podejmowaniu decyzji. W związku z tym przyjmuje się, że organ podejmujący decyzję powinien mieć na względzie interes dłużnika, tak aby umożliwić mu kontynuowanie działalności gospodarczej i zawarcie układu, co stanowi nadrzędny cel postępowania. Z drugiej strony należy powinien zawsze rozważyć również słuszny interes drugiej strony, występującej z inicjatywą rozwiązania umowy.
Zakres ochrony dłużnika
Zakaz wypowiadania dotyczy istotnych umów związanych z prowadzoną przez dłużnika działalnością gospodarczą, takich jak:
– najmu i dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których dłużnik prowadzi swoją działalność
– kredytu w zakresie środków już przekazanych dłużnikowi
– leasingu
– ubezpieczeń majątkowych
– rachunku bankowego
– poręczeń
– licencje udzielone dłużnikowi
– gwarancje i akredytywy
Zgodnie ze stanowiskiem doktryny ochrona dłużnika obejmuje nie tylko zakaz wypowiadania mu umów, ale również odstępowania od nich. Odstąpienie od umowy jest nieco inną czynnością od wypowiedzenia, chociaż może być z nim mylony. Wypowiedzenie oznacza zakończenie umowy, która wcześniej przez pewien czas obowiązywała. W przypadku odstąpienia powstaje pewnego rodzaju fikcja, jakoby umowa nigdy nie została zawarta i nigdy nie obowiązywała pomiędzy stronami. Strony powinny sobie zwrócić wszystko co od siebie otrzymały. W przypadku niektórych umów (jak np. właśnie umowa najmu lub dzierżawy) jest to oczywiście niemożliwe, więc w takich przypadkach odstąpienie może wywołać jedynie skutki na przyszłość (nie da się bowiem zwrócić korzystania z nieruchomości lub lokalu) – co praktycznie zrównuje odstąpienie w skutkach z wypowiedzeniem i uzasadnia objęcie go zakresem ochrony w postepowaniu restrukturyzacyjnym.
ochrona dłużnika
Zakaz nie dotyczy dłużnika
Przede wszystkim należy podkreślić, że zakaz wypowiadania umów dotyczy wierzycieli, a nie dłużnika. Dłużnik (lub zarządca w postępowaniu sanacyjnym) w trakcie trwania postepowania nie są objęci tym zakazem. Dłużnik więc może więc w trakcie postepowania restrukturyzacyjnego nadal wypowiadać umowy. Należy tylko zaznaczyć, że wypowiedzenie umowy przez dłużnika może zostać potraktowane jako czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu. W takim przypadku, zgodnie z art. 39 Prawa Restrukturyzacyjnego dłużnik powinien uzyskać zgodę nadzorcy sądowego lub nadzorcy układu (w przypadku uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego) na dokonanie wypowiedzenia. Bez takiej zgody wypowiedzenie będzie nieważne i nie odniesie żadnego skutku.
ochrona dłużnika
Ograniczenie dotyczy wyłącznie wypowiedzeń doręczonych dłużnikowi w trakcie postepowania
Wypowiedzenie jest oświadczeniem woli wierzyciela. Zgodnie z art. 61 kodeksu cywilnego oświadczenie uważa się za złożone w momencie, w którym doszło do adresata, w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią. Oznacza to, że skuteczność wypowiedzenia umowy zależy od momentu doręczenia go dłużnikowi. Jeżeli do doręczenia doszło przed otwarciem postepowania, to wypowiedzenie będzie skuteczne, nawet jeżeli termin wypowiedzenia upłynie już w trakcie postępowania. Tak więc ograniczenia dotyczą wyłącznie takich wypowiedzeń, które zostały skutecznie doręczone dłużnikowi w trakcie trwania postepowania restrukturyzacyjnego.
ochrona dłużnika
Wyłączenia ochrony
Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy, intencją ustawodawcy było objęcie ochroną przed wypowiedzeniem wyłącznie przypadków, gdy jego podstawą są zaległości powstałe przed otwarciem postepowania restrukturyzacyjnego. Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 150 Prawa Restrukturyzacyjnego układem są objęte wierzytelności powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Wierzytelności powstałe po otwarciu postępowania powinny być przez dłużnika regulowane na bieżąco. Jeżeli dłużnik nie reguluje bieżących zobowiązań, to może to stanowić nawet podstawę do umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego. Takie przypadki nie są również objęte ochroną przed wypowiedzeniem. To znaczy, że jeżeli przyczyną wypowiedzenia są zaległości dłużnika powstałe już po otwarciu postepowania, to może być ono skutecznie dokonane przez wierzyciela bez żadnych ograniczeń. Dotyczy to w szczególności wierzytelności z tytułu umów o charakterze ciągłym, takich jak: najem, dzierżawa czy leasing operacyjny. W tych przypadkach przyjmuje się, że kolejne raty stanowią nowe zobowiązania będące bieżącym wynagrodzeniem za korzystanie z rzeczy. Odmniennie w przypadku umów kredytu czy leasingu finansowego, gdzie przyjmuje się, że zobowiązanie powstaje w momencie przekazania rzeczy (leasing) lyb środków finansowych (kredyt) i jest tylko spełniane w częściach. W tych przypadkach całe zobowiązanie jest objęte układem i nie może zostać nigdy wypowiedziane.
ochrona dłużnika
Podsumowanie
Ochrona dłużnika przed wypowiadaniem mu umów przez wierzycieli stanowi bardzo istotny element postępowania restrukturyzacyjnego. Pozwala dłużnikowi na swobodne kontynuowanie działalności gospodarczej w dotychczasowym kształcie i zakresie. Dłużnik jednak powinien mieć świadomość ograniczeń tej ochrony, która nie dotyczy przypadków, gdy zaległości powstały już po otwarciu postepowania. Dłużnik ma obowiązek ich bieżącego regulowania, a jego niedotrzymanie może skutkować nie tylko wypowiedzeniem mu umowy przez wierzyciela, ale również umorzeniem całego prowadzonego postepowania.
